Rıdvan DEMİR
Çevirenin Notu: (Üniteryanizm, Tek bir tanrıya inanan ve Hristiyanlarca sapkın kabul edilen bir Hristiyan mezhebi)
Üniteryan Üniversalist Derneği, Amerikan Üniteryan Derneği ile Üniversalist Amerikan Kilisesi’nin 1961 yılında birleşmesi ile oluşan dini bir mezheptir. Bu iki mezhep farklı arka planlardan oluşmuşlardır.
ÜNİTERYANİZM: Üniteryanizm; Polonya’da Transilvanya’da, İngiltere’de ve Birleşik Devletler’de kurumsal olarak organize olmuş dini bir görüştür. Onun ortaya çıkışı öncelikli olarak her bir ülkede kendine özgü faktörlerin bir sonucudur. Hareketin genel karakteri şu bölümlerden oluşur: Tanrı’nın birliğini, İsa’nın insan oluşunu ve insanın dini sorumluluğunu tasdik etme, ayrıca; teslis / üçlemeyi, İsa’nın tanrı oluşunu, insanın ahlaki anlamda bozulması / yozlaşması ve tüm günahların reddidir. Bu görüşlerin formülasyonu herbir ülkede farklılık arzeder. Polonya’da 1555’te Polonya Reform Kilisesi’ndeki tartışmalar ayrışmaya sebebiyet vermiş ve 1565’te ikincil / daha küçük bir Reform Kilisesi’nin düzenlenmesine öncülük etmiştir. Fizikçi ve teolog olan Giorgio Biandrata (1515–1588) Gregory Paul, Martin Czechowic, Georg Schomann ve onların görüşleri doğrultusunda oluşan yeni hareketin liderlerini teşvik etmiş / cesaretlendirmiştir. Cemaatin merkezi 1579’da Racow’da kurulmuştur. O yıllarda Polonya’ya gelen Fausto Sozzini (1539 - 1604) Polonyalı Kardeşlerin (Polish Brethren) lideri olarak tanınmış ve bu insanlar kendi ismine nisbetle Socinian’lar olarak adandırılmışlardır. Sozzini’nin teolojisi Tanrı’nın yükselttiği, kilisenin üzerinde cennette ve yerde Tanrı tarafından tüm gücün kendisine verildiği bir insan olarak Mesih’e dua etmeyi vurgulamıştır. Simon Budny tarafından öncülüğü yapılan bir rahibe grubu olan Lithuanian Kardeşler (Lithuanian Brethren) teoloji’de (insana) tapınmasız bir yaklaşımları vardı ki bunun anlamı Mesih’e dua etmeyi reddetmekti. Polonyalı ve Lithuanian hareketleri ilk olarak 1580’den 1620’ye kadar gelişip yıldızı parlamıştır. Roman Katolik muhalefeti Racow’da 1632’de Socinian’ların ünlü okulunun ve baskı makinalarının yıkımı ile sonuçlandı. Sonuç olarak 1658’de kanuni bir kararname ile Socinianlar ya Roman Katolik ya sürgüne gittiler veya idam edilmişlerdir. Geri kalan az bir Socinian ise Kolozsvar’da (günümüz Cluj-Napoca’da) sürgünde Transilvanyalı Üniteryan’lar ile birlikte mülteci olarak yaşamak durumunda kaldılar.
Ferenc David (1510–1579) Transilvanya Üniteryanizm’inin olağanüstü bir lideri idi. David, Wittenberg’teki eğitiminin ardından Roman Katoliklikten Luteranizm’e dönmüş ve ardından Biandrata’nın cesaretlendirmesi ile Transilvanya’da Reform Kilisesi’nin bir lider olmuş ve ardından Peter Melius ile bir münazara yapmıştır. 1568’de David ve Biandrata birlikte Yanlış Üzerine İki Kitap (Two Books on the False) ve Lelio Sozzini’nin Yuhanna İncil’i giriş tefsirini içeren teslis karşıtı bir kitap olan Tek Baba Tanrı, Oğlu ve Kutsal Ruh Hakkında Doğru Bilgi (True Knowledge of the One God the Father, of the Son, and of the Holy Spirit) isimli iki eser kaleme almışlardır. Fausto Sozzini’nin amcası Sozzini ise kozmolojik / evrenbilimsel Logos olarak Mesih’in tanrı oluşunu reddetmiştir.
1568’de Transilvanya’nın Üniteryan Kralı John Sigismund Katoliklere, Luteranlara, Reform Kilisesi üyelerine ve Üniteryanlara dini özgürlük tanımıştır. (Üniteryan isminin kullanımı 1568’de Gyulafehervar’daki ve 1569’da Nagyvarad’daki tartışmaların ardından yavaş yavaş elde edilmiştir.) Transilvanya Meclisi (Yasama Meclisi) 1571’de Sigismund’un ölümünden önce kısaca kabul edilmiş şu dört dini anayasal tanımayı vermiştir. Bir sonraki Kral Stephen Bathory, Sigismund’un yürürlüğe koyduğu inançlardan farklı olan dini inançlara yönelik yenilikleri yasaklamıştır.
David Hz. Mesih’e tapınmasız Kristolojisi hakkında artan bir ısrarı olmuştur bununla birlikte onun görüşleri Üniteryan Kilisesi’nin yasal korunmasını tehlikeye atabilecek bir yenilikçiliğe sahipti. Böylece Biandrata David’in 1579’da tutuklanması, mahkemeye çıkarılması ve hapsedilmesi hususunda işbirliği yapmıştır ve David o yıl hapishanede ölmüştür. onun tapınmasız (Hz. Mesih’e) teolojisi sonuç olarak yürürlükte kalmıştır. Transilvanyalı Üniteryanlar hala Romanya ve Mcaristan’da varlıklarını sürdürmeye devam etmektedirler.
İngiltere’de, John Biddle (1615–1662) Kutsal Kitap hakkında ana hatları ile on iki tartışma (Twelve Arguments Drawn Out of the Scripture) (1647) ve Yeni Ahid metinleri üzerine Üniteryan inançları temeline dayanan diğer çalışmalarını yayımlamıştır. Thomas Firmin ve diğerleri Biddle’in görüşlerini yaymışlardır. Üniteryanlar Hoşgörü Kanunu’ndan mahrum bırakıldılar (1689), fakat onların görüşleri İngiltere Kilisesi’nde (Anglikan Kilisesi) ve Anglikan Kilisesi’ne aykırı kiliseler arasında teolog Aryüs’ten (yaklaşık 256 - 336) sonra Aryan Kristolojisi olarak isimlendirilen bir formda yaşamaya devam etmiştir ki Aryüs, oğulu (Hz. İsa’yı) Baba (Tanrı)’ ya göre diğer yaratılanlar gibi ikinci bir konumda kabul etmiştir. Anglikan Kilisesi karşıtı papazlar 1719’da Salters Hall, Londra’da karşılaştıklarında onlar iki gruba ayrıldılar. bir grup günah çıkartmaya ilişkin açıklamalar üzerine ısrar ederken diğer grup bunun bunun sadece kutsal kitap terimlerinin ve kutsal kitap görüşlerine uygun olanların kullanımını gerekli görmüştür. sonraki grup üyeleri ve onlarınkilise cemaati yönetimi yavaş yavaş üniteryan görüşlere doğru kaymışlardır.
Theophilus Lindsey (1723–1808) Anglikan Kilisesi’nin inanca yönelik yasaklarına karşı çıktı, Kilise Papazlığı ve Essex Street Şapel’i / Kilisesi Londra’da 1774’te, ilk İngiliz Üniteryan Kilise Meclisi kurulmuştur. Joseph Priestley (1733–1804) inanılmaz bir Üniteryan liderdi ki onun Kutsal Kitap’a ilişkin rasyonalizmi / akılcılığı, materyalist determinizmi ve hümanist / insancıl kristolojisi pekçok Üniteryanı etkilemiştir. Richard Price (1723–1791) Priestley’nin determinizminin aksine özgür iradeyi vurgulamıştır. Priestley ve Thomas Belsham, Lindsey’in Essex Street Şapel / Kilisesi’nde halefidirler ve ağırlıklı görüş olan hümanist / insancıl kristoloji anlayışını Aryüsçü görüşlere doğru çevirmişlerdir.
Kiliseye karşı olmayı içeren hukuku yürürlükten kaldıran ve Anglikan Kiliseleri Derneği’nin (1844) onayladığı parlamentoya ilişkin onaylama ki onların kiliselerini Üniteryanlara garanti eden İngiliz ve yabancı Üniteryan Derneği 1825’te kuruldu.
İngiliz Üniteryanlar arasında büyük bir etki yapan James Martineau (1805–1900) ahlak ve sezgi üzerine vurguları üzerine Priestley’nin teolojisine meydan okumuştur. Martineau, ulusal liberal kilise anlayışını benimsedi ve Özgür Hristiyan Üniteryanlar ismini almayı teklif etti. 1928’de İngiliz Üiteryanları mezhepçiliği ve ki onlar Martineau’nin özgür Hristiyan görüşlerini genel Üniteryan kurulu ve özgür Hristiyan kiliseleri formunda birleştirmiştir. Thomas Emlyn’in (1633–1741) etkisinden yola çıkan, üye olmayan İrlanda Presbiteryan kilisesi bazı Galler ve İskoçya kiliseleri İngiliz Üniteryanizm’inin açıklamalaından farklıdır.
Amerikan Üniteryanizm’i artan bir şekilde kongregasyonalizm / cemaatleri bağımsız sayan kilise sisemi aracılığı ile 18. yy. boyunca ortaya çıkmıştır. Geniş bir şekilde Arminian (Hollandalı teolog Jacob Arminius - 1560-1609) teolojinin etkisi sebebi iledir ki insan kapasitesinin lütfa verdiği cevap kapasitesine ve Arminian kristolojisine vurgu yapmıştır. Bu aşamalı gelişim zıtlıkla sonuçlanmıştır ki 1805’te Harvard College’da Hollis ilahiyat profesörü liberal Henry Ware’in atanması ile zirveye ulaşmıştır. Liberaller Belsham’ın hümanist kristolojisine üstü kapalı bir şekilde katılmakla suçlanmışlardır. Boston Papazı William Ellery Channing (1780–1842) Aryüsçü liberal papazların pek çoğunun yerine Mesih’in karakteri etik, entelektüel ve duygusal mükemmellikteydi ve o, Tanrı’ya göre 2. derecede sayılırdı (Tanrı ile aynı derecede değildi) inandıkları şeklinde karşılık vermiştir.
Channing’in “Üniteryan Hıristiyanlığı” (1819) isimli ünlü Baltimore vaazını birbiri ile uyumlu teolojik bir görüş olarak liberallere verdi ki birliğin uyumunu ve Tanrı’nın ahlaki mükemmelliğini, İsa Mesih’in birliği, Tanrı’nın daha aşağı bir seviyesinde kabul edilişi O’nun uzlaşmacı misyonu ve insanın ahlaki sorumluluğunu kucaklayan bir vaazdır. Amerikan Üniteryan Derneği (AUA), bir kiliseler değil, bireyler derneği olarak 1825’te organize edilmiştir. Ralph Waldo Emerson’un, Cambridge İlahiyat Okulu söylevinde (1838) ve Theodore Parker’ın “Hristiyanlık’ta Geçici ve Kalıcı” (1841) adlı vaazında mantıklı bir şekilde yorumlanmış Kutsal Kitap hakkında yetki üzerine Üniteryan vurgu egemenliğine meydan okumuşlardır. Bu konuşmalar üzerine Üniteryanizm içinde transandantalizm / aşkıncılık tartışmaları başlamıştır. Parker bir halk papazı olarak pek çok Üniteryanı etkilemiştir. o, içten ve samimi vaazlarında sosyal ve ekonomik meselelere, sosyal reform için aralıksız çabalarına ve yönelik teolojisini ve 1850’de yayımlanan mülteci köle yasasına itaat etmeme hususundaki samimi isteğini ve ahlak dışı bir yasanın daha yüksek bir hukuki yasa ile değişmesi gereğine inandığını açıklamıştır.
Henry Whitney Bellows 1865’te Üniteryan Kiliseleri Ulusal Federasyonu (Kiliseler Derneği) organize etme çabasına öncülük etmiştir. Yasanın önsözü neredeyse Hristiyan amentüsü idi ve böylece Francis Ellingwood Abbot ve protestoda geri çekilen diğerleri Özgür Din Derneği (Free Religious Association) şekillenmiştir. 1886’da Batı Üniteryan Federasyonu (Western Unitarian Conference), 1852’de bölgesel bir organizasyon kurdu, federasyonun bir Hristiyan ve Tanrı’ya ait inancı kabul edenlerle sınırlı olup olmamalarına ilişkin benzer anlaşmazlıkları ortaya çıkarmıştır. William Channing Gannett “ genel olarak aramızda inanılan şeyler ” adlı bağlayıcı olmayan bir açıklama raporunu 1887’de Batı Federasyonu’nda uyarlanarak yazdı. 1894’te ulusal federasyon anayasasını bir şekilde yeniden gözden geçirerek revize etti ve böylece özgür din derneği’nin (Free Religious Association) pek çok üyesi yeniden federasyona katıldı. 1925’te genel federasyon olarak yeniden adlandırılan ulusal federasyon, AUA ile birleşmiştir. 20. yüzyılın başlarında, dini hümanizm, Humanist Manifesto’yu (1933) imzalayanlar arasında olan John Dietrich ve Curtis Reese’ın liderliğinin altındaki Üiteryanizm’in içinde ortaya çıkmıştır. Üniteryan kiliseleri arasında ciddi bir çöküşün depresyonu boyunca heyetin ön değerlendirmesi (1934–1936) üzerine mezhepsel kurulunun / görevin oluşumuna izin vermiştir ki onun koltuğu Frederick May Eliot’in isteksiz olarak AUA’nın başkanı olmaya katılmıştır. Eliot’in liderliği hareketi yeniden canlandırmıştır.
ÜNİVERSALİZM: Üniversalizm / Evrensellik / Evrenselcilik tüm insanlığın nihai son gerçekliğini onaylayan dini bir görüştür. Bazı formülasyonlarda bu herkesin hatta şeytanın bile Tanrı ile uzlaşması anlamına gelir. Elçilerin işleri, 3:21, bazı üniversalistler evrensel bir yenilenmeye sahip olan inanç için ruhsal temellerden biridir (Grekçe apokatastasis). Modern üniversalizm; radikal Pietizm (güçlü dindarlık), Baptist ve kilise cemaati geleneklerinden kaynaklanır. 1681’de, Jane Leade (1624–1704) Londra’daki Filedelfiyalı Pietistler Derneği’nin tanınan bir lideri olmuştur. Grubun adı altı kiliseden bahseden (Kutsal Kitap’ın) Vahy bölümünün 3:7-13 arası ifadelerden gelmektedir. Almanya’da Johann Wilhelm Petersen Pietizmin kurucucunun bir takipçisi olan Philipp Jakob Spener Mesih’in ikinci gelişinin ardından egemenliği (önceden) ön görmeyi, ölümünün bininci yıldönümünde Hz. İsa'nın döneceğine ve şahsi saltanatının vuku bulacağına inanan kişi olmaya ikna olmuştur. Petersen, Filedelfiyalı Pietist Alman bir gruba öncülük etmiştir. O, Leade’nin görüşlerini yeniden tefsir etmiş, onları ruhsal / spirtüel bir temeller vererek “ Mystery of the Restoration of All Things (2. cilt., 1700–1710) Herşeyin Yeniden inşasının Gizemi ” isimli eserinde yeniden tefsir ederek yayımlamıştır. 1. CilT, Peterson’un otoritelerinden biri olan, Paul Siegvolck takma adı / mahlası ile Georg Klein-Nicolai tarafından küçük bir bilimsel çalışma / tez içerir. Bu etkili bilimsel çalışma çoğu kez hem Almanca “ Das von Jesu Christo . . . Evangelium . . . ” ve hem de İngilizce çeviri olarak “ The Everlasting Gospel . . . ” isimleri ile yeniden basılmış olup, pek çok insanın Üniversalizm’e dönmesini sağlamış bir kitaptır. Kitabın başlığı (Kutsal Kitap’ın) Vahy bölümü 14:6’dan alınmıştır. Filedelfiyalı Pietist Alman gruplar ve halk 18. Yy.’da Pensilvanya’ya göç ettiklerinde diğer gruplardan bu bilimsel çalışma hakkındaki kopyalarını aldılar. 1741’de Pensilvanya’ya taşınan George de Benneville (1703–1793), Üniversalizm’i onaylayan üyeler ve daha sonra Amerika’da Üniversalizm’in yolunu hazırlayan kişilerden oluşan Pensilvanya kolonilerindeki farklı gruplar ile bağlantılarını korumuştur.
James Relly (1720–1778), 1750’de İngiltere’de George Whitefield’ın hareketinden ayrıldı. O, Union / Birleşme’yi yazdı veya Mesih ve O’nun Kilisesi arasındaki kan bağı ve akrabalık / ilişki hakkında bilisel bir çalışma ki bu çalışmada o Mesih’in günahlar için suç ve cezası olmayan halkı ile bozulmaz birliğinin bir sonucunu tartışmıştır ki Mesih hem suç hem de cezası konusunda can sıkmıştır.
Acı çeken Mesih tüm insanlık için kurtuluştur. John Murray (1741–1815), 1770’te yeni İngiltere’ye Relly’nin Kalvinist teolojinin üniversal bir çeşidini getirmiştir. O, 1780’de, Gloucester, Massachusetts, Amerika’da ilk Üniversalist cemaatinin papazı olmuştur. Babtist bir papaz olan Elhanan Winchester (1751–1797) Ebedi İncil ve arkadaşı de Benneville tarafından Üniversalizm’e döndürülmüştür. Winchester Üniversal Restorasyon’da tartışmıştır ki (1794) gelecek ceza hem geçicidir ve hem de iyileştirici olup herkes için nihai bir uyumdur hatta şeytan ve meleklerinin Tanrı ile uyumu bile.
Bazı Avrupa ülkelerinde Bireyler Üniversalizm’i kabul ettiler fakat etkili organizasyonlar kurmadılar. Bununla birlikte İngiltere’de Üniversalizm, Ünitaryanizm’in içinde Winchester’in Babtist papazlar başkanı William Vidler’in (1758 – 1816), ardından Üniversalizm’e dönmüştür. Vidler, Winchester’in yerine Londrada’ki Mabet Mahkemesi Parlamentosu (Parliament Court Chapel) papazı olmuş ve böylece cemaatinin bazı üyeleri ile birlikte Üniteryan olmuştur. Bu cemaat ve diğer İngiliz cemaatleri eski Genel Babtistleri ve üniversalist görüşleri olan diğer insanları çok geçmeden içine almıştır.
Üniversalizm’in kurumsal gelişimi, kendisini, 19. yy.’da hareketin en önde gelen otoritesi yapan Kefaret Üzerine Bir Çalışma (A Treatise on Atonement - 1805) isimli eseri yazan Hosea Ballou’nun (1771–1852) bulunduğu Amerika olmuştur. Ballou günahın insan doğasında sonlu / ölçülebilir olduğunu ve bu dünyada onun etkisinin tamamen deneyimsel / tecrübi olduğunu ve böylece herkesin korunmuş olacağını tartışmıştır. O, üçlemeyi / teslisi reddetmiş ve Mesih hakkında Aryüsçü görüşü onaylamıştır. Bu görüşler kısa bir sürede Amerikan Üniversalistleri tarafından geniş bir ölçüde kabul edilmiştir.
1803’te, Winchester, New Hampshire, Yeni İngiltere Devletleri’nde, Üniversalistler Genel Kurultayı Winchester Beyannamesini / deklarasyonunundan bahsedilen anlaşmanın bir açıklamasını benimsemişlerdir. Dokümandaki (bazı) ifadeler zamanın farklı Üniversalist görüşlerini kucaklamıştır. 1831 ila 1841 arası Ballou’nun görüşlerinin zıttına gelecek cezanın kurulacağına inananlar çoğaldığında Massachusetts Üniversal Yeniden Yapılanmacılar Derneği (Massachusetts Association of Universal Restorationists) kurulmuş ve geçici bir bölünme meydana gelmiştir. 19. yy.’ın sonunda, yeniden yapılanmacılık mezhepçiliğin bölümlerini ve Hristiyanlığın restorasyonunun ötesine geçme teşebbüsü hareketleri tarafından karakterize edilmesi zamanında etkili / baskın görüşlere sahipti. 1870’te the Genel Üniversalist Kongresi resmi bir kararı onayladı ki Winchester Beyannamesi tefsir edilip açıklanmış ve böylece metnin ve İsa Mesih’in krallığının otoritesinin onayı sağlanmıştır. yasakların yürürlükten kaldırıldığı ve inanca yönelik olmayan bir Beyanname Boston’da kabul edildiğinde bu inanca yönelik süreç te 1899’da sona ermiştir. Revize edilen inanca yönelik olmayan Bond Derneği Beyannamesi - ki Washington Beyannamesi olarak bilinmektedir - 1935’te kabul edilmiş ve 1953’te revize edilmiştir.
Clarence Skinner (1881–1949), Crane İlahiyat Mektebi (Crane Theological School), 20. yy.’da Üniversalistler için öncü bir sözcüsü olmuştur. Onun ve diğerlerinin etkisi Üniversalizm’in yeniden açıklanıp yorumlanmasına öncülük etmiştir ki ölümden sonra insan yaşamının sonsuzluğundan daha fazla insan yaşamının birlikleri ve evrenselliğine olan vurgu daha ön plandadır. Böylece pekçok Üniversalist doğaüstü dünya görüşünü sürdüregelmemiştir.
ÜNİTERYAN ÜNİVERSALİSTLER
19. yy.’da ve 20. yy.’ın başlarında Üniteryanlar ve Üniversalistler arasında az görülen bağlantılar 1953’te Liberal Kiliseler Konsili’nin (Council of Liberal Churches) organizasyonu tarafından değişikliğe uğramıştır. (Üniversalist - Üniteryan). İşbirliği 1961’de bu konsilin bölgesel programlarında kiliselerin birleşmesi için bir yol hazırlamıştır ki bu Dana McLean Greeley’in ilk başkanı olduğu Üniteryan Üniversalist Derneği’dir. (UUA).
Kiliseler ve UUA cemiyeti öncelikle Birleşik devletle’e ve Kanada’ya yerleşmişlerdir. (Orta ve Güney Amerika’da, Avrupa, Afrika ve Asya’da da küçük gruplar vardır). Papazlar ve din eğitimi vaizleri veya Tam profesyonel cemiyet üyelerinden teoloji okulunda staj eğitimlerini tamamlamayı istemişler veya bağımsız bir eğitim programının denetlenmesi aracılığı ile birleşmeyi garantilemişlerdir. UUA kongre üzerinden bir düzen almayı takip eden bir kuruluş olmuştur.
Üniteryan Üniversalistler liberal Hristiyanlık, naturalistik teizm, mistisizm, disel hümanizm, bilimsel teoloji ve evrensel bir dine doğru can atan dini görüşlerin yer aldığı geniş bir çeşitliliğine sahiptirler. Onlar insanın onuru, diniinançlara yönelik özgürlük, dini inançları formüle etmede ve sosyal reformlar için var olan hareketlerdeki bu tür inançları açıklamak gibi değerlere vurgu yapmışlardır.
Teolojik çeşitlilik; Üniteryan Üniversalistleri kongreden kongreye çeşitliliği çok fazla olan ibadetler, yapısal litürjiden bir temaya / konuya doğru değişerek veya vaaz merkezli vurgular tanımlanmaktır. Chicago Üniteryan Derneği Başpapazı Von Ogden Vogt (1879–1964), yaşamın bir kutlaması olarak din eğitimi / disiplininin merkezinde ibadet olduğu görüşü katkı sağlamıştır. Onun kitapları Sanat ve Din (Art and Religion - 1921), Modern İbadet (Modern Worship - 1927), ve İbadetin Önceliği (The Primacy of Worship - 1958) pek çok dinsel liberalebir konunun veya vaaz merkezli vurguları değiştirmeye yönelik ibadet modelleri – ki temel ve yaygın dini deneyimleri açıklarlar - yönünde öncülük eder: dikkat veya vizyon, tevazu, aşkagelme / heyecan, aydınlanma / aydınlatma ve adanmışlık. Ruhun İlahileri (Hymns of the Spirit - 1937); ilahiler ve ayinler hakkında Üniteryan ve Üniversalist heyetler tarafından ortaklaşa üretilen, ağırlıklı olarak dinsel hümanizmin bazı açıklamaları ile liberal Hristiyan karakterli İlahiler ve ibadet materyalleri içermekteydi.
İki mezhebin birleşmesinden ardından yeni bir heyet tarafından hazırlanan Yaşam Hakkında Kutlama İçin İlahiler (Hymns for the Celebration of Life - 1964) kitabı; Bir Dünya İçin Bir Din: Sanat ve Evrensel Bir Din İçin Semboller (A Religion for One World: Art and Symbols for a Universal Religion - 1964) ve Ayinler ve Yaşamın Kutlaması İçin İlahiler (Services and Songs for the Celebration ofLife - 1967) kitaplarında hümanist ibadeti tanımlayan Kenneth L. Patton’un özellikle ilahiler ve okumalar vesilesi ile artan bir miktarda dinsel hümanizmin etkileyici materyallerinin kapsamaktadır. 1980’de UUA’nın Genel İbadet Kurulu önceki kurullardaki seçilen insanlar birlikte ibadete yönelik geniş bir farklı teolojik görüşlere sahip materyallere yönelik görevini devam ettirmiştir.
UUA, Uluslararası Dinsel Özgürlük Derneği’nin (International Association for Religious Freedom) kırkdokuz grup üyesinden biridir. 2002’de, UUA’da, Kanada Üniteryan Konseyi’nin kabul ettiği (Canadian Unitarian Council) yer alan yetkin üye toplamda yaklaşık 1051 kilise ve dernek ile 220.000 üyesi bulunmaktadır.
AYRICA BKZ Emerson, Ralph Waldo; Sozzini, Fausto Pavolo.
BIBLIOGRAPHY
The basic history of Unitarianism can be found in Earl Morse Wilbur’s A History of Unitarianism: Socinianism and Its Antecedents (Cambridge, Mass., 1945) and A History of Unitarianism in Transylvania, England, and America (Boston, 1952). An important companion volume for the seventeenthcentury period is The Polish Brethren: Documentation of theHistory and Thought of Unitarianism in the Polish-Lithuanian Commonwealth and in the Diaspora, 1601–1685, 2 vols., translated and edited by George H. Williams (Missoula, Mont., 1980). The English Presbyterians: From Elizabethan Puritanism to Modern Unitarianism, by C. Gordan Bolam, Jeremy Goring, H. L. Short, and Roger Thomas (London, 1968), is an illuminating description of English Unitarianism.
The Beginnings of Unitarianism in America by Conrad Wright (Boston, 1955) gives a precise analysis of theological issues in the eighteenth century. Wilbur’s few chapters on American Unitarianism have been supplemented by A Stream of Light: A Sesquicentennial History of American Unitarianism, edited by Conrad Wright (Boston, 1975). Universalism in America, 2 vols. (Boston, 1884–1886), by Richard Eddy, had been the basic history for nearly a century, until publication of the two-volume work by Russell E. Miller, The Larger Hope, vol. 1, The First Century of the Universalist Church in America, 1770–1870 (Boston, 1979) and vol. 2, The Second Century of the Universalist Church in America, 1870–1970 (Boston, 1986). Ernest Cassara edited a selection of basic source documents, Universalism in America: A Documentary History (Boston, 1971). Charlotte Irwin provided a useful description of the European background of American Universalism in “Pietist Origins of American Universalism” (M.A. thesis, Tufts University, 1966). The original theological interpretation by George H. Williams in American Universalism:A Bicentennial Historical Essay (Boston, 1971) is an important contribution. Another study of the merged de nominations is David Robinson’s The Unitarians and theUniversalists (Westport, Conn., 1985).
New Sources
Ross, Warren. The Premise and the Promise: The Story of the Unitarian Universalist Association. Boston, 2001.
JOHN C. GODBEY (1987)
Revised Bibliography
Comentarios